โสติ โย โส สมติํส ปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพกิเลเส ภญฺชิตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ, โส ภควา อเทสยิ เทเสสิ ฯ มหนฺเตหีติ มหาอาตุเมหิ อุฬารชฺฌาสเยหิฯ มหนฺตํ นิพฺพานํ, มหนฺเต วา สีลกฺขนฺธาทิเก เอสนฺติ คเวสนฺตีติ มเหสิโน, พุทฺธาทโย อริยาฯ เตหิ อนุยาโต ปฏิปนฺโนฯ

ยถา พุทฺเธน เทสิตนฺติ ยถา อภิญฺเญยฺยาทิภาเวน สมฺมาสมฺพุทฺเธน มยา เทสิตํ, เอวํ เย เอตํ มคฺคพฺรหฺมจริยํ ตทตฺถํ สาสนพฺรหฺมจริยญฺจ ปฏิปชฺชนฺติฯ เต ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสนฺตสฺส สตฺถุ มยฺหํ สาสนการิโน โอวาทปฺปฏิกรา สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ ปริยนฺตํ อปฺปวตฺติํ กริสฺสนฺติ, ทุกฺขสฺส วา อนฺตํ นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสนฺตีติฯ

พฺรหฺมจริยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กุหสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ กุหกาติ สามนฺตชปฺปนาทินา กุหนวตฺถุนา กุหกา, อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาย โกหญฺญํ กตฺวา ปเรสํ วิทฺธํสกาติ อตฺโถฯ ถทฺธาติ ‘‘โกธโน โหติ อุปายาสพหุโล, อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ ปติตฺถียตี’’ติ (อ. นิ. 3.25, 27) เอวํ วุตฺเตน โกเธน จ, ‘‘ทุพฺพโจ โหติ โทวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อกฺขโม อปฺปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนิ’’นฺติ (ม. นิ. 1.181; ปารา. 426)ฯ เอวํ วุตฺเตน โทวจสฺเสน จ, ‘‘ชาติมโท, โคตฺตมโท, ลาภมโท, อาโรคฺยมโท, โยพฺพนมโท, ชีวิตมโท’’ติ (วิภ. 832) เอวํ วุตฺตชาติมทาทิเภเทน มาเนน จ ครุกาตพฺเพสุ ครูสุปิ นิปจฺจการํ อกตฺวา อโยสลากํ คิลิตฺวา ฐิตา วิย อโนนตา หุตฺวา วิจรณกาฯ เตนาห ‘‘โกเธน จา’’ติอาทิฯ

อุปลาปกาติ มิจฺฉาชีววเสน กุลสงฺคณฺหกาฯ ลปาติ ปจฺจยตฺถํ ปยุตฺตวาจาวเสน นิปฺเปสิกตาวเสน ลปกาติ อตฺโถฯ สิงฺคนฺติ สิงฺคารํฯ ตญฺหิ กุสลสฺส วิชฺฌนโต สุฏฺฐุ อาเสวิตตาย สีเส ปริกฺขิตฺตํ สุนิพฺพตฺตํ วิสาณํ วิย ถิรตฺตา จ สิงฺคํ วิยาติ สิงฺคํ, นาคริกภาวสงฺขาตสฺส กิเลสสิงฺคสฺเสตํ นามํฯ สิงฺคารภาโว สิงฺคารตา, สิงฺคารกรณกอากาโร วาฯ จาตุรภาโว จาตุรตาฯ